Πέμπτη, 00:01 - 10/12/2020

  Tweet

Η κρίση του Σουέζ το 1956 επέτρεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες να κυριαρχήσουν. Με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, η αμερικανική ηγεμονία απέκτησε απόλυτη ελευθερία να διαμορφώσει την ευρύτερη περιοχή, σύντομα, όμως, διαπιστώθηκαν δυσκολίες στο έργο του μετασχηματισμού αυτού. Η μειούμενη σημασία των υδρογονανθράκων, το κόστος και οι αποτυχίες των αμερικανικών παρεμβάσεων ελάττωσαν, ήδη από την εποχή του Ομπάμα, την αμερικανική παρουσία. Η γεωπολιτική σκέψη των Αμερικανών στράφηκε αυξητικά προς την Κίνα.

Το σχετικό κενό ισχύος άρχισε να προσελκύει τις παρεμβάσεις και τους ανταγωνισμούς άλλων δυνάμεων, όπως η Ρωσία και το Ιράν. Ταυτοχρόνως, οι κρατικές δομές, ήδη κλονισμένες από τις αμερικανικές στρατιωτικές παρεμβάσεις στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ, παρουσίασαν φαινόμενα αποσύνθεσης. Αντιστοίχως, αναπτύχθηκαν μη κρατικές δομές εξουσίας - επί παραδείγματι το «Ισλαμικό Κράτος». Μέσα σε αυτό το συγκεχυμένο τοπίο, η Τουρκία διείδε την ευκαιρία να επιβληθεί ως κυρίαρχη περιφερειακή δύναμη.

Οι τούρκοι γεωπολιτικοί αναλυτές ενδεχομένως δεν γνωρίζουν τη συγκεκριμένη άποψη του Siegfried- φαίνονται, όμως, να έχουν αφομοιώσει πλήρως το νόημά της. Το εκφράζει η τουρκική εφόρμηση σε μια σειρά από στρατηγικά σημεία, όπως στη Συρία και στη Λιβύη, τα προβαλλόμενα ιδεολογήματα όπως η «Γαλάζια Πατρίδα» και, γενικότερα, η συνεχής επίδειξη στρατιωτικής αποφασιστικότητας και παρεμβατισμού. Οι ενέργειες αυτές συνθέτουν την εικόνα ενός κράτους το οποίο, μέσω του ελέγχου στο σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου, διεκδικεί αναβαθμισμένη θέση στο παγκόσμιο γεωπολιτικό στερέωμα.

Η πολιτική αυτή, καθώς αντιστοιχεί στις ιδεολογικές συνθήκες και στις πολιτικές ανάγκες της σημερινής Τουρκίας, είναι δύσκολο να εγκαταλειφθεί. Μετά τη φθορά του Κεμαλισμού, επινοήθηκε ο «Μετριοπαθής Ισλαμισμός» ο οποίος, και αυτός, αγγίζει τα όριά του. Ο νέος εθνικισμός τον οποίο καλλιεργεί σήμερα ο τούρκος πρόεδρος εμπνέεται από αισθήματα ρεβανσισμού έναντι της Δύσης. Εκφράζει τις προσωπικές του φιλοδοξίες. Ταυτοχρόνως, του επιτρέπει να συσπειρώσει και να ενοποιήσει την τουρκική κοινωνία. Μέχρι πρότινος, τον ρόλο αυτόν διαδραμάτιζε η οικονομική ανάπτυξη, μια εντυπωσιακή άνοδος του βιοτικού επιπέδου. Τώρα που οι οικονομικές προοπτικές εξελίσσονται αρνητικά, το ιδεολογικό στοιχείο, η μεγαλομανία και η εξωστρεφής επιθετικότητα, έχει καταστεί απαραίτητο.

Είναι αμφίβολο πόσο βιώσιμη είναι η πολιτική αυτή. Οι μεγάλες δυνάμεις δύσκολα θα ανεχθούν τουρκική κυριαρχία στο σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου. Ήδη η Γαλλία δυσανασχετεί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, αργά ή γρήγορα, θα αρχίσουν να αντιδρούν όταν συνειδητοποιήσουν ότι η Τουρκία δεν προτίθεται να αναθεωρήσει τις φιλοδοξίες της. Αν η Τουρκία αντιμετωπίσει σκληρή στάση ή και κυρώσεις από τη Δύση, πόσο θα μπορέσει να διατηρήσει τις εσωτερικές της ισορροπίες; Ο κίνδυνος της αστάθειας από μια τουρκική εσωτερική αστοχία είναι ένας ακόμη περιφερειακός εφιάλτης.

Η νέα αμερικανική διοίκηση θα ήθελε να αποφύγει να ασχοληθεί με τη Μέση Ανατολή. Όμως, δεν είναι πλέον δυνατόν. Ακόμη και σε σχέση με την κινεζική απειλή, το σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου αποτελεί σημαντικό διακύβευμα, καθώς από εκεί διέρχεται ένα μεγάλο μέρος από το κινεζικό εμπόριο. Το επιτελείο του Μπάιντεν το συνειδητοποιεί μεν, αλλά έχει διλήμματα. Η στάση έναντι της Τουρκίας προκαλεί διχογνωμίες. Το σχέδιο για αναβίωση της συμφωνίας με το Ιράν προσκρούει στην αντίθεση του Ισραήλ και της Σαουδικής Αραβίας. Η υπεράσπιση των δυτικών αξιών αντιφάσκει με στρατηγικά συμφέροντα - όπως στην Αίγυπτο, όπου το καταπιεστικό καθεστώς φράσσει την επικράτηση των Αδελφών Μουσουλμάνων.

Αστάθεια, αβεβαιότητα, απειλές, αδιέξοδα χαρακτηρίζουν τη γεωπολιτική περιοχή στην οποία εντάσσεται η Ελλάδα. Μαζί με την υγειονομική και την οικονομική κρίση, η χώρα μας πρέπει να αντιμετωπίσει ένα δύσκολο περιβάλλον, με κύριο παράγοντα ανησυχίας την Τουρκία. Εντούτοις, θα ήταν λάθος να περιορίσουμε το οπτικό μας πεδίο στη γείτονα. Η Τουρκία είναι ένα από τα στοιχεία ενός συστήματος το οποίο αναπτύσσεται σε διμερές, περιφερειακό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Η εμπλοκή των κλιμάκων αυτών είναι χαρακτηριστική της γεωπολιτικής δυναμικής στα σταυροδρόμια. Είναι φυσικό να εμφανίζεται με ιδιαίτερη ένταση γύρω από το σημαντικό σταυροδρόμι της Ανατολικής Μεσογείου. Για να κατανοήσουμε τα προβλήματά μας με την Τουρκία, χρειάζεται, επομένως, να διευρύνουμε τους γεωπολιτικούς μας ορίζοντες.

Γιώργος Πρεβελάκης – European Business Review

Oμότιμος καθηγητής Γεωπολιτικής στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης (Paris 1)